قضای نماز شب همانگونه که انجام و اداء نافله شب بسیار پسندیده است قضای آن برای کسانی که به هر دلیل نتوانسته اند این عبادت مهم را در وقت خود انجام دهند بسیار نیکو است.
رسول خدا (صلی الله علیه وآله) فرمود: همانا خداوند تبارک و تعالى البته نزد فرشتگان خود مباهات می کند به آن بنده که قضاى نماز شب را در روز انجام دهد، و می فرماید: اى فرشتگان من به بنده من بنگرید که نمازى را که بر او واجب نساختهام قضا می کند، گواه باشید که من البتّه گناهان او را آمرزیدم. [1]
بنا بر این همان طور که قضای واجبات بر مکلف واجب است قضاء مستحبات نیز بر مکلف مستحب است .
عبد اللَّه بن سنان از امام صادق(علیه السلام) روایت کرده و می گوید: به آن حضرت عرض کردم شخصی که مدت زیادی نمازهای نافله اش ترک شده و مقدار و تعداد آنها را نمی داند، چگونه آنها را قضا کند؟ فرمود: آن قدر نماز نافله به جا آورد تا یقین کند همه نمازهای نافله ای را که به جا نیاورده قضا کرده است … [2]
از آنجا که ترک اعمال و نمازهای مستحبی گناه محسوب نمی شود و عقاب آور نیست ، اگر کسی خواست قضاء آنها را به جا آورد در هر وقتی که بخواهد می تواند این کار را انجام دهد. نماز 1 - امام رضا (علیه السلام) در پاسخ کسی که سۆال کرده بود نماز مستحبی نخوانده ام اگر بخواهم قضاء کنم چه وقت قضاء کنم ؟ نوشتند:” هر ساعت از روز یا شب که خواستید.”[3] اما بهتر است که قضای نافله شب گذشته را در شب بعد و قضای نافله روز گذشته را در روز بعد بجا آورد. چنانچه امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: اگر نافله روزانهات قضا شد، روز بعد، قضاى آن را بخوان، و اگر نافله شبانهات قضا شد، شب بعد، قضاى آن را بخوان[4].
محمّد بن مسلم مىگوید: محضر مبارک امام (علیه السلام) عرض کردم: شخصى بیمار شد و از انجام دادن مستحبّات امتناع نمود و در نتیجه نافله را ترک کرد حکم وى چیست؟ حضرت فرمود: اى محمّد نافله فریضه نیست، اگر خواست آن را قضاء کند البته برایش بهتر است و اگر قضاء هم نکند تکلیفى بر او نیست[5].
البته بهتر و مستحب است که در قضاء مستحبات رعایت ترتیب بشود؛ به این که ترتیب خصوصا در نافله شب اول باید نمازهاى دو رکعتى و در آخر نماز وتر آن را قضا کند.و در قضاء نمازهای وتر هم مستحب است دو رکعت نماز مستحبی بین شان فاصله باشد.
امام باقر (علیه السلام) فرمود: در صورتى که دو یا سه شب و یا بیشتر، نماز وتر خود را نخوانده باشى، باید به ترتیب قضاى آن را بخوانى و بعد از آن که قضاى وتر اول را خواندى، لا اقل دو رکعت نافله بخوان و بعد از دو رکعت، وتر دوم را قضا کن، زیرا نماز وتر باید دنباله نمازهاى دیگر باشد[6].
امام صادق علیه السلام فرمود: هیچ عملى نیست که بنده انجام دهد مگر اینکه خداوند در قرآن ثوابى براى آن بیان کرده جز نماز شب که ثوابى براى آن مشخص نکرده بواسطه ارزش زیادى که نزد خداوند عزیز داشته لذا در این آیه مى فرماید: از بسترهاى گرم حرکت مى کنند و از روى بیم و امید به دعا مى پردازند و از امکانات خود انفاق مى کنند هیچ کسى نمى داند خداوند چه چیزها براى آنها پنهان کرده که موجب روشنى چشم ایشان مى شود، به پاداش اعمالى که انجام مى دهند.
و نیز برید بن معاویه عجلى از امام باقر علیه السّلام روایت كرده كه فرمود: بهترین زمان قضا نماز شب همان ساعتى است كه از تو فوت شده است در آخر شب، و باكى نیست كه آن را در روز قضا كنى و قبل از زوال خورشید (یا فرا رسیدن وقت نماز پیشین). (گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) ج1 173) امان از غلبه خواب یكى از شیعیان- كه از صلحاء و نیكان بود- نزد معاویة بن وهب رفته و از خواب سنگین خود شكایت كرد. و به او گفت: من قصد مىكنم كه براى نماز شب برخیزم، ولى خواب بر من غلبه مىكند و تا صبح به خواب مىروم. چه بسیار اتفاق مىافتد كه یک یا دو ماه پى در پى نماز شب خود را قضا مىكنم، و آن را در روز بعد به جا مىآورم؛ و این عمل بر من سخت است ولى بر این دشوارى صبر و تحمل مىكنم. معاویة بن وهب این خبر را به امام جعفر صادق علیه السّلام رساند.
امام علیه السّلام فرمودند: به خدا سوگند، چشمش روشن باد! به خدا سوگند، چشمش روشن باد. (گلچین صدوق (گزیده من لا یحضره الفقیه) ج1 173)
پی نوشت ها :
[1] وسائل الشیعة، ج4، ص:75 و 76؛ من لا یحضره الفقیه-ترجمه غفارى، ج 2، ص 202
[2] وسائل الشیعة، ج4، ص: 75-85؛ من لا یحضره الفقیه-ترجمه غفارى، ج2، ص: 299
[3] مسند الإمام الرضا علیه السلام، ج2، ص178- 180
[4] کلینى، کافی، ج 3، ص 451، اسلامیه، تهران، 1362 ش، چاپ دوم، باب تقدیم النوافل و تأخیرهاو قضائها و صلاه الضحی؛ بهبودى، محمد باقر، گزیده کافی، ج 2، ص 366 – 368، مرکز انتشارات علمى و فرهنگى، تهران، 1363 ش، چاپ اول.
[5] علل الشرائع-ترجمه ذهنى تهرانى، ج2، ص: 175 – 177
[6] کافی، ج 3، ص 451، باب تقدیم النوافل و تأخیرهاو قضائها و صلاه الضحی؛ و گزیده کافی، ج 2، ص 366 – 368
